Tajemna historia, Donna Tartt- recenzja #344

Fabularnie przywodząca na myśl "Zbrodnię i karę" Fiodora Dostojewskiego, konstrukcyjnie powieści Charlesa Dickensa, tragiczna jak "Bachantki" Eurypidesa, pełna zepsucia jak "(Od)loty godowe" Breta Eastona Ellisa, i impresyjnie piękna jak "Powrót do Brideshead" Evelyn Waugh. Donna Tartt w swojej debiutanckiej powieści nawiązuje do klasyków literatury, ale efekt końcowy jej dzieła jest porywający. "Tajemna historia" to powieść monumentalna. Mistrzowsko napisana, wyrafinowana opowieść o sztuce, winie, karze i moralności. Prawdziwy literacki diament.

Richard Papen rozpoczyna naukę w ekskluzywnym Hampden Collage  w Vermont. Tam trafia do grupy studentów filologii klasycznej, którzy z boku bardziej przypominają sektę, czczącą  swojego genialnego, aczkolwiek ekscentrycznego profesora starożytnej greki i kultury antycznej Juliana Morrowa. Wykładowca uważa swoich studentów za członków wybranego tajnego społeczeństwa, a oni odwzajemniają jego uwagę obsesyjnym wręcz oddaniem. Szukając odpowiedzi na egzystencjalne pytania eksperymentują z narkotykami, alkoholem i seksualnością. Nie znajdując odpowiedzi, posuwają się znacznie dalej. Popełniają morderstwo.

Tytułową tajemną historią, nie jest popełnione morderstwo, o tym kto zginął, w jaki sposób i kto je popełnił dowiadujemy się na samym początku powieści. Więc gdzie jest tajemnica?  Sekretem jest człowiek, sam w sobie, jego destrukcja i tkwiące w nim zło.

Donna Tartt w swojej powieście skupia się na mechanizmach, które doprowadziły piątkę studentów do popełnienia zbrodni, na psychologii wyśmienicie nakreślonych postaci i klasycznym problemie winy i kary.

"(…) kiedyś moje życie było przeważnie bezbarwne i nijakie. To znaczy martwe. Świat był dla mnie zawsze pustym miejscem. Nie umiałem się cieszyć nawet z najprostszych rzeczy. Czułem się martwy we wszystkim, co robiłem. (…) A potem to się zmieniło (…) Tamtej nocy, kiedy zabiłem tego człowieka.

Teraz wiem, że mogę zrobić wszystko, co tylko zechcę (…) Ten przypływ mocy i rozkoszy, pewności siebie, poczucia kontroli. To nagłe uświadomienie sobie bogactwa świata. Jego nieskończonych możliwości".

Bohaterowie powieści Tartt niczym Roskolnikow z powieści Dostojewskiego przeprowadzają swój eksperyment, obserwują działania policji, targają nimi wewnętrzny strach przed ujawnieniem tego co zrobili, wzajemne podejrzenia, złe emocje. Każdy z nich ponosi swoją indywidualną karę.

"Miesiąc czy dwa wcześniej byłbym przerażony ideą jakiegokolwiek morderstwa. W to niedzielne popołudnie jednak, gdy faktycznie stałem i obserwowałem mord, wydawał się on najłatwiejszą rzeczą pod słońcem".

Doświadczenie dionizyjskich bachanalii, nienawiść, osobiste urazy, Pisarka pokazuje jak niewiele potrzeba, by odebrać komuś życie. Morderstwo z premedytacją, czyn, który początkowo wydaje się być czymś absurdalnym i niemożliwym, z czasem staje się czymś oczywistym i naturalnym.

"Tajemna historia" to niezwykły portret banalności zła.

"Piękno to strach. Cokolwiek nazywamy pięknem, boimy się tego".

Powieść Donny Tartt to podróż po meandrach historii literatury, sztuki, filozofii, pełna sentencji greckich łacińskich , rozważań o starożytnej grece, przemyśleń dotyczących życiowych wyborów. "Tajemna historia" dotyka problemów dorastania, moralności, odpowiedzialności, ale nie przedstawia prostych rozwiązań, nie udziela łatwych odpowiedzi.

"Pewne rzeczy są zbyt straszne, by od razu ogarnąć je umysłem. Inne rzeczy – wyraziste, tryskające krwią, niezatarte w swej okropności – są zbyt straszne, by je w ogóle przyswoić. Dopiero później, w samotności, w pamięci, pojawia się świadomość: gdy prochy ostygły, gdy żałobnicy odeszli, gdy rozglądasz się i odnajdujesz siebie – ku sporemu zaskoczeniu – w zupełnie innym świecie".

"Tajemna historia" to prawdziwa intelektualna, literacka uczta. Wymagająca, wysublimowana opowieść o sztuce, odkupieniu, lojalności i karze.  Opowieść o banalności zła, które tak łatwo z człowieka można wyzwolić, a z którego piętnem trudno żyć.
Genialna rzecz, literatura z najwyższej półki. 

Informacje o książce:
Autor: Donna Tartt
Tytuł: Tajemna historia
Tytuł oryginału:  The Secret History

Przekład:  Jerzy Kozłowski
Wydawnictwo: Wydawnictwo Znak
Miejsce i rok wydania:  Kraków, 2015
Liczba stron:608