Gnój, Wojciech Kuczok- recenzja #180

"Gnój" to nagrodzona w 2004 roku Literacką  Nagrodą Nike powieść Wojciecha Kuczoka, o której trudno powiedzieć, że może się podobać.  Nie jest ani lekka, ani przyjemna. Bolesna to lektura o rzeczach, których nikt nie chciałby doświadczyć. Wstrząsa zarówno grozą, jak i swoją zwyczajnością.

Podzielona na trzy części Przedtem, Wtedy i Potem historia śląskiej rodziny małego K. Przedtem było inaczej, niestety następuje "Wtedy", gdy Mały K. jest tresowany przez swojego ojca pejczem, gdzie kłótnie i wyzwiska są na porządku dziennym. Mały K. żyje w piekle, a nie w domu pełnym miłości i bezpieczeństwa. Strach nie odpuszcza go również w drodze do szkoły, szkole, w sanatorium. A gdyby tak przyszła wojna i pochłonęła tylko jedną ofiarę, Starego K.

Przemoc, przejawiająca się w różnych formach, wysuwa się na pierwszy plan "Gnoju".

Główny bohater próbuje poradzić sobie z psychicznymi ranami zadanymi przez ojca, którego ojcem nigdy nie nazywa, tylko Starym K. Jest dorosły, żyje w "Potem", ale jednak cały czas wraca do szczenięcych lat tresury, gdzie był wychowywany za pomocą pejcza, którego strukturę, zapach i wygląd wciąż dokładnie pamięta.

Stary K znęcał się nad synem nie tylko fizycznie, ale i psychicznie. Sięgał po przysłowia, by w ten sposób zaspokoić swoją potrzebę dominacji, dając wyraźnie do zrozumienia, że syn nie spełnia pokładanych w nim nadziei i ambicji.

Ciosy zadawane przez Starego K. bolały, nie tylko Małego K, ale również mnie. Te fragmenty powieści są najbardziej wstrząsające, każdy zadany cios to ból "rozlewający się ciężarem po całym ciele", "utrwalające wszędobylstwo bólu, utrwalające wszędobólstwo".

Najgorsze jest, że rodzina przedstawiona przez Kuczoka nie jest patologiczną, a całkiem normalną przeciętną rodziną. Jednak to ludzie, którzy choć żyją w jednym domu są dla siebie obcy, łączą ich toksyczne relacje. Granica między miłością, a nienawiścią, dobrem,  a złem w tym domu jest bardzo cienka.

Dla głównego bohatera rodzina nie kojarzy się z pozytywnymi emocjami, zostały one zepchnięte przez krzyk, gniew, świst pejcza. Nie potrafi uciec od koszmarnych wspomnień, ciosy zadane przez ojca pozostawiły pręgi, nie tylko na ciele, ale i w psychice. Pręgi te ukształtowały go i naznaczyły na całe życie.

Wojciech Kuczok napisał, że "Gnój" od początku pomyślany był jako powieść antybiograficzna, zapisane jest w niej wszystko to czego się nie pamięta. Ta antybiografia ma być formą terapii, próbą znieczulenia bolesnych wspomnień i próbą pokazania, że można się od nich odciąć.

To znieczulenie u Kuczoka to język powieści, prosty sugestywny, gry słowne, gwara śląska, pomieszanie ironii z powagą. Zaskakuje lekkość i dystans w opisywaniu wydarzeń, które szokują bolesną i trudną tematyką.

Lektura "Gnoju" wstrząsa, boleśnie nam przypominając, że rzeczywistość w której żyjemy, mimo że wydaje się nam normalna,  to jednak pełno w niej brudu i tytułowego gnoju,  który prędzej czy później wypłynie.

Gnój, Wojciech Kuczok, Wydawnictwo W.A.B., 2004, ss. 213