Miedziaki, Colson Whitehead

W 2013 roku społeczeństwem w Stanach Zjednoczonych wstrząsnęła wiadomości o masowym grobach, odkrytych przez archeologów na terenie Arthur  G. Dozier School for Boys w Mariannie na Florydzie. Pochowanymi byli wychowankowie tego największego w USA zakładu poprawczego, który dwa lata wcześniej zamknięto po oskarżeniach personelu o torturowanie, gwałcenie  i mordowanie swoich wychowanków. Historia tamtego miejsca dla Colsona Whiteheada stała się inspiracją do napisania "Miedziaków", powieści, która portretuje jeden z największych grzechów Stanów Zjednoczonych, rasizm i zło, które głęboko zakorzenione w każdym z nas i które "sięga głębiej niż kolor skóry."

Colson Whitehead w swojej powieści przenosi nas w lata sześćdziesiąte XX wieku do Tallahasse na Florydzie, gdzie poznajemy Elwooda Curtisa, czarnoskórego nastolatka, który mieszka ze swoją babcią, która go wychowuje. Pracuje, uczy się, w przyszłości jako jedyny chłopak w okolicy ma szanse wyrwać się i iść na studia. Niestety w dniu wyjazdu na uczelnie wpada w kłopoty, zostaje aresztowany i skazany na pobyt w ośrodku wychowawczym, nazywanego Miedziakiem.

Elwood trafia do miejsca w którym "klucz do przetrwania (...) jest taki sam jak do przetrwania tam. Musisz się rozeznać, jak postępują inni, a potem wymyślić, jak ich wycackać, pokonać, jak tor przeszkód. Jeśli chcesz stąd wyjść". W Miedziakach poznaje Turnera, który ma zupełnie inne spojrzenie na świat niż Elwood, który jest pełen ideałów i wierzy, że nowe pokolenie zmieni stary porządek na lepszy. Turner z kolei ma świadomość, że system jest stały i niezmienny, okrutny i zły. Jest przekonany, że tylko spryt może uratować go przed laniem. Obaj muszą przetrwać w piekle stworzonym przez człowieka, w piekle, w którym wychowankowie pozbawiani są godności, katowani i molestowani. A ci, którzy próbują stawiać opór, przepadają bez wieści.

Colson Whitehead  w "Miedziakach" balansuje miedzy reportażem a fikcją literacką aby w rezultacie stworzyć przejmującą opowieść o tym, do czego zdolny jest człowiek, kiedy wie, że jest poza zasięgiem wzroku, o tym jakim potworem się staje, gdy wie, że pozostanie bezkarny i zło, którego się dopuszcza nigdy nie wyjdzie na światło dzienne.
Autor w swojej powieści pokazuje, że równość, walka z segregacją rasową, która rozpoczęła się w latach  60-tych była  tylko papierowym zapisem, a przemoc wobec ludzi o innym kolorze skóry,  trwała,  stała się jedynie niewidoczna. W zamkniętym ośrodku, zniknęła z pola widzenia.
"Miedziaki" to też opowieść o tym, jak sami przyswajamy zło, pozostając na nie obojętnymi i  pozwalając, by dalej się rozprzestrzeniało. Jesteśmy okrutnym gatunkiem, który nie potrafi wyrzec się zamiłowania krzywdzenia innych.
Amerykański pisarz porusza w swojej książce jeszcze jeden ważny temat. Jak ułożyć sobie życie  po przeżytej traumie? Zapomnieć? Przeszłości nie da się tak po prostu wymazać, pozostaje ciężarem i wewnętrznym poczuciem obowiązku, że o tym co było, nawet tym najbardziej bolesnym, nie wolno zapomnieć. Czy po takiej traumie można zbudować siebie na nowo?

"Miedziaki" to proza bardzo oszczędna. Przemoc, okrucieństwo, dehumanizacja  przebijają się przez karty powieści, ale Whitehead nie epatuje nimi,  nie  używa wielkich słów, nie dramatyzuje, nie wchodzi w szczegóły, pozostawiając tylko to co absolutnie koniecznie. I tyle wystarczy, żeby dotknąć czułych strun.  Mimo swojej surowości, minimalizmu emocjonalnego, trochę reportażowego stylu "Miedziaki" potrafią poruszyć i zmusić do refleksji nad naszym człowieczeństwem,  uprzedzeniami i fałszywą równością.



 Informacje o książce:
Autor: Colson Whitehead
Tytuł: Miedziaki
Tytuł oryginału: The Nickel Boys
Przekład: Robert Sudoł
Wydawnictwo Albatros
Miejsce i data wydania: Warszawa, 2019
ilość stron: 288

Za możliwość lektury bardzo dziękuję Wydawnictwu Albatros