Kiedy zapada mrok, Jaume Cabré

"Życiowe perypetie zawsze kończą się śmiercią." Fraza ta, tak oczywista i zarazem tak wymowna kończy ostatnie opowiadanie zbioru Jaume Cabré "Kiedy zapada mrok". W trzynastu opowiadaniach, na które składa się zbiór, śmierć jest stale obecna. Jest jeszcze jeden wspólny mianownik tych starannie wyselekcjonowanych przez autora historii, tytułowy mrok, ciemność która  spowija wszystkie historie i pochłania ludzkie dusze.

Chłopiec, któremu dorośli wyrządzili wiele krzywd, z ofiary przemienia się w oprawcę. Na jego życiu zaważy jedno niefortunne, wypowiedziane przez jego ojca zdanie. Płatny zabójca spowiadający się księdzu, dumny z tego co zrobił i kim jest, nieżałujący niczego. Mężczyzna, który uważa się za wyjątkowego, bo zabija dziewczynki, czuje żal, że zamknięte przed nim są bramy raju. Bohaterami opowiadań Cabré są mordercy, oprawcy na zlecenie, profesjonaliści w swoim "fachu", zabójcy z przypadku, działający z zemsty, tacy którzy zabijają swoje żony, wrogów, przestępców, dawnych rywali, obcych. Bohaterowie opowiadań Cabré to ludzie, którzy zabijają, umierają, żyją śmiercią, bez szans na odkupienie i miejsce w raju.

Jaume Cabré w swoich opowiadaniach docieka co doprowadza nas do odebrania życia innym, co czyni nas mordercami, co prowadzi do okrucieństwa. Pierwotna przemoc fizyczna, przemoc psychiczna, kłamstwa, zdrady, nadużycia, strach, samotność, tchórzostwo, zemsta, obojętność, brak empatii, to nuty pięknej, choć okrutnej symfonii, która rozbrzmiewa w prozie Cabré, pokazuje granicę światła i ciemności, granicę zła, za którą kryje się śmierć.

W twórczości Cabré ważne miejsce zajmuje sztuka. W "Podróży zimowej" pisarz uhonorował muzykę Schuberta i Bacha, nawiązał też do dzieł Rembrandta, w "Kiedy zapada mrok" wybrał dzieło Jean-François Milleta i  jego nierealny obraz "La paysanne", będący syntezą cech malarstwa Milleta. W opowiadaniach ze zbioru obraz ten budzi się do życia, stanowi schronienie dla bohaterów, którzy wchodzą w niego i wychodzą. Niestety sztuka tak bliska bohaterom opowiadań nie uszlachetnia. Miłość do piękna i wrażliwość na sztukę nie przeszkadza w popełnianiu rzeczy najgorszych, nie rozjaśnia ciemnej strony duszy i nie powstrzymuje przed okrucieństwem. 

"Kiedy zapada mrok" pokazuje ogromny kunszt pisarski Jaume Cabré i to, jak świetnie radzi sobie z tak trudnym gatunkiem jakim jest krótka forma.  Każde z opowiadań zawartych w zbiorze  jest autonomicznym utworem, jak i częścią większej historii. Opowiadania przenika delikatne nici połączeń, postacie i przedmioty znikają, odchodzą, by za chwilę pojawić się w innym opowiadaniu, zaplatają się wątki, jakby miały nam sugerować, że mrok, który jest w ludziach tworzy otulającą nas gęstą sieć.  

Cabré w "Kiedy zapada mrok" poruszając się na cienkiej granicy życia i śmierci, odkrywa najciemniejszą stronę udręczonej, ludzkiej duszy, pokazuje naszą skłonność o czynienia zła. Wnikliwe spojrzenie w mroczną duszę zbrodniarzy przeraża, jednak znacznie większy strach wzbudza świadomość, że zło jest bardzo realne, mrok istnieje w nas i niewiele potrzeba, abyśmy stali się nikczemnikami. 

Informacje o książce:
Autor: Jaume Cabré
Tytuł: Kiedy zapada mrok
Tytuł oryginału: Quan arriba la penombra
Przekład: Anna Sawicka
Wydawnictwo Marginesy
Miejsce i data wydania: Warszawa, 2019
ilość stron: 300