Wojna i terpentyna, Stefan Hertmans - recenzja #169

"Najlepsze historie znajdują się blisko nas", przekonał się o tym Stefan Hertmans, kiedy jego dziadek powierzył mu swoje dzienniki. Wnuk obiecał, że je przeczyta, ale fakt, że znał dramatyczne historie swojej rodziny, przez wiele lat powstrzymywał go by zajrzeć do jego pamiętników. Po ich lekturze Stefan Hertmans napisał powieść "Wojna i terpentyna", fascynującą i porywająca historię o sile zniszczenia jaką niesie wojna i sile tworzenia jaka tkwi w  malarstwie.

"Wojna i terpentyna" to opowieść o Urbainie Martienie, dziadku Stefana Hartmansa, zwyczajnego, spokojnego człowieka, który brał udział w Wielkiej Wojnie (I wojnie światowej), którego pasją było malarstwo. Sama powieść skonstruowana jest na wzór tryptyku. Pierwsza część to wspomnienia autora o dziadku, jak Hertmans go zapamiętał, jak również o młodości Urbaina. Druga część powieści  to przeredagowane wspomnienia dziadka z okresu I wojny światowej, w której brał udział. Ostatnia, opowiada o życiu Urbaina po wojnie, gdzie na nowo próbuje ułożyć życie, malując obrazy. 

Z jednej strony "Wojna i terpentyna" to historia jednego zwyczajnego człowieka, który przeżył piekło wojny i doświadczył przez całe swoje życie wielkich emocji, pozostając przy tym skromnym człowiekiem. To także po części autobiograficzna powieść, w której autor, czytając dziennik dziadka, podąża jego śladami. Odwiedza miejsca z nim związane, odkrywa tajemnice pamiątek jakie pozostawił po sobie,  jego obrazów, muzyki, która była ważna w jego życiu.

"Stanąłem w obliczu bolesnej prawdy każdego dzieła literackiego: najpierw musiałem się wyleczyć z autentycznej opowieści, zostawić ją, aby następnie móc ją odnaleźć na swój własny sposób".

Dla Hertmansa ta powieść stanowiła walkę z pamięcią, walkę dzięki której lepiej poznał swoje korzenie, odkrył swoją własną tożsamość, nierozerwalnie związaną z dziadkiem. 

'Miejsca to nie tylko przestrzeń, lecz także czas. Inaczej patrzę na miasto, odkąd są ze mną wspomnienia dziadka".

"Wojna i terpentyna" to nie tylko wspomnienie o dziadku pisarza, ale także historia całego pokolenia Belgów, pokolenia straconego, które przeżyło wojnę. Opowieść o Flandryjczykach, którzy walczyli w Wielkiej Wojnie, a ich dramatyczne losy nie są światu dobrze znane.

To niewątpliwie powieść o pamięci, w której autor przypomina, że osoby które odeszły, żyją tak długo, jak długo trwają nasze wspomnienia o nich. Stefan Hertmans swoją powieścią sprawił, że jego dziadek stał się nieśmiertelny.

Najbardziej wstrząsające i zapadające w pamięć stanowią te fragmenty, które dotyczą wspomnień  Urbaina związanych z jego udziałem w I wojnie światowej. Okrutna, pełna bólu, strachu, to z goła odmienny obraz znany nam z lekcji historii. Tutaj na wojnę patrzymy oczami jej uczestnika, żołnierza, przepełniony emocjami, pełen cierpienia, brutalnych i nieludzkich obrazów wojny.

Dziadek Hertmansa posiadał niezwykły talent malarski. Malowanie dawało Urbainowi nadzieję, dodawało mu sił, i pozwalało przetrwać najtrudniejsze chwile.  Jego wnuk zaś posługując się plastycznym językiem te obrazy ujął w słowa.  To język w którym widoczna jest gra świateł, feeria barw jego obrazów. Słowa dzięki którym czuć zapach farby i terpentyny. Z tych sugestywnych opisów płyną wielkie emocje. Trudno przejść obojętnie obok tej pięknej historii.  

"Wojna i terpentyna" to niezwykła opowieść o rodzinie, wojnie, miłości, pamięci, nadziei, która daje siłę do przetrwania.  Powieść, która jest jednocześnie koszmarna  i piękna. Pokazuje, że piękno i horror mogą iść ze sobą w parze, a kreatywność, sztuka i barbarzyństwo to dwie strony tego samego świata. Właśnie to czyni tę powieść uniwersalną. Siła zniszczenia i siła tworzenia. Wojna i terpentyna.

Wojna i terpentyna, Stefan Hertmans, Wydawnictwo Marginesy, 2015, ss. 416