Eksmitowani, Matthew Desmond

Co jeśli publiczny dyskurs nad problemem ubóstwa jest zły? Co jeśli problem to nie tylko kwestia bezrobocia, pomocy społeczny, co jeśli ludzie ubodzy są biedni, ponieważ są leniwi, nieodpowiedzialni, nie dbają o wartości rodzinne, albo brakuje im umiejętności i sprytu, aby wpasować się w błyszczącą XXI wieczną gospodarkę. Co jeśli problem ubóstwa wynika z tego, że jest ono dla innych opłacalne? Takie pytania stawia sobie profesor socjologii Matthew Desmond w swoim uhonorowanym w 2017 roku Nagrodą Pulitzera reportażu "Eksmitowani. Nędza i zyski w jednym z amerykańskich miast", dowodząc, że eksmisje dotykające co roku miliony Amerykanów nie jest efektem ubóstwa, ale jego przyczyną.

"Eksmitowani" przedstawia fragment życia ośmiu rodzin mieszkających w Milwaukee, ludzi którzy przez otoczenie postrzegani są jako bezwartościowi, którzy zostali wciągnięci w tryby procedur eksmisyjnych. Żeby lepiej wejść w ten świat Desmond na rok zamieszkał na osiedlu przyczep kempingowych, a później w schronisku w centrum miasta. Razem ze swoimi bohaterami przesiaduje w salach sądowych, pomaga w przeprowadzkach, jest świadkiem rozmów z właścicielami mieszkań, rozmawia  z pracownikami sądownictwa, opieki społecznej, zarządcami nieruchomości i innymi mieszkańcami gett i placu przyczep, jest świadkiem aktów dobroci i ogromnej obojętności.

Czytając pracę Matthew Desmonda nie trudno dojść do wniosku, że amerykański sen  zastrzeżony jest  jedynie dla wybrańców. To kraj ogromnych nierówności i dyskryminacji mieszkaniowej, w którym uprzywilejowani są ludzie biali, którzy czerpią zyski wynikające z tej segregacji.  Wydawać by się mogło, że na zapadającym parku przyczep kempingowych, czy rozsypujących się mieszkaniach położonych bloku gdzieś w gettcie na wynajmie nie można zarobić dużo, nic bardziej mylnego. Z wynajmu mieszkań, nawet tych w katastrofalnym stanie  można w Stanach Zjednoczonych czerpać spore zyski.
Niestety sam system jest jednostronny, stoi po stronie właścicieli mieszkań.  Zalegasz z  czynszem, zostajesz eksmitowany. Dla sądu nie jest ważne dlaczego dochodzi do zaległości, nie ma znaczenia fakt, że  właściciel nie wywiązuje się ze swoich obowiązków i nie utrzymuje mieszkania w dobrym stanie. Choć nawet wtedy, gdy czynsz jest uregulowany, najemcę w każdej chwili można wyrzucić na bruk. Wystarczy jednorazowy wybryk, zakłócanie porządku, problemy z alkoholem, rozbita szyba, kłopoty z policją.

Matthew Desmond pokazuje w swojej książce jak trudno po eksmisji wrócić do normalnego i godnego życia. Autor udowadnia, że eksmisje nie są efektem biedy, ale jej przyczyną. Problemem jest już sam czynsz, który nie powinien przekraczać 30% dochodów, a dla ludzi niezamożnych stanowi  on co najmniej 70% dochodu.  Nie stać ich już na to by ubrać swoje dzieci, nakarmić je, posyłać je wciąż do tej samej szkoły, nie wspominając już o czasie wolnym. Cały swój czas i energię pochłania zdobycie pieniędzy na kolejny czynsz, decyzji co zapłacić w tym miesiącu: czynsz czy rachunki za prąd i gaz, na odwlekaniu w czasie kolejnej eksmisji, czy poszukiwaniu nowego mieszkania. Eksmisje to wieczne poczucie niestabilności i strat:   domu, szkoły, sąsiadów,  całego dobytku, pracy, ale i psychicznych kosztów jakie ze sobą niosą: depresji, w skrajnych przypadkach prowadzą też do samobójstwa.

To co wyróżnia "Eksmitowanych", szczególnie spośród  reportaży, które ostatnio czytałam, to  obecność autora, a raczej jej zupełny brak.  Autor choć mieszka wśród bohaterów swojej opowieści, rozmawia z nimi, podąża za nimi krok w krok, jest niewidoczny, nie pisze o sobie, o swoich przeżyciach, powstrzymuje się od opinii, ocen, milczy, skupiając się wyłącznie na bohaterach i ich doświadczeniach. 

"Eksmitowani" są przejmującym reportażem, który pokazuje jak bardzo kształt rynku mieszkaniowego wpływa na jakość życia ludzi o niskich dochodach i funkcjonowanie lokalnej społeczności. To historia o tym jak ważny w życiu każdego z nas jest dom, który daje poczucie stabilności, bezpieczeństwa i pozwala spokojnie spojrzeć w przyszłość. To też reportaż o trudnych decyzjach, toksycznych relacjach, zagrożeniach wynikających z eksmisji,  o tym jak trudno jest zachować godność w sytuacjach, które doprowadzają tylko do łez i wściekłości, o sile do walki o dach nad głową dla siebie i swojej rodziny i chwilach gdy tych sił już brakuje.
Matthew Desmond napisał wyjątkowy reportaż, pełen empatii, otwierający oczy na problem ubóstwa  i problemy mieszkaniowe.
Warto przeczytać, po to, by inaczej spojrzeć na zagadnienie ubóstwa, dostrzec ludzi i ich problemy, na które do tej pory nie zwracaliśmy  uwagi.

Informacje o książce:
Autor: Matthew Desmond
Tytuł: Eksmitowani. Nędza i zyski w jednym z amerykańskich miast.
Tytuł oryginału: Evicted
Przekład: Tomasz S. Gałązka
Wydawnictwo Marginesy
Miejsce i data wydania: Warszawa 2019
ilość stron: 512